Trong thế giới kinh doanh, có một nghịch lý thú vị: điều bạn nhìn thấy không phải lúc nào cũng là sự thật. Nhiều người tin rằng doanh nghiệp kiếm tiền đơn giản bằng việc bán sản phẩm hay dịch vụ họ cung cấp. McDonald’s bán burger, Dell bán máy tính, 7-Eleven bán hàng tiện lợi, công ty xây dựng Trung Quốc nhận thầu dự án, và Tesla bán xe điện. Nhưng đó chỉ là bề nổi. Đằng sau những sản phẩm hiển thị trước mắt khách hàng lại ẩn chứa một mô hình kinh doanh khác – thậm chí còn quan trọng và sinh lợi khổng lồ hơn. Người ta gọi nó là mô hình kinh doanh ẩn.
Mô hình kinh doanh ẩn không phải là một khái niệm mới, nhưng nó là bí mật mà chỉ những doanh nhân tinh hoa mới thực sự nắm bắt. Nó cho phép doanh nghiệp tạo ra giá trị vượt trội, khiến đối thủ khó lòng sao chép. Những người chỉ nhìn vào bề mặt thường đánh giá sai bản chất, và đó chính là cơ hội để các tập đoàn xây dựng nên đế chế. Hãy cùng đi sâu vào những ví dụ tiêu biểu để thấy rõ cách thức vận hành của mô hình này.
McDonald’s – Từ chiếc burger đến đế chế bất động sản
Hầu hết chúng ta nghĩ đến McDonald’s là nghĩ đến burger, khoai tây chiên, và cửa hàng đồ ăn nhanh với logo chữ M vàng. Nhưng McDonald’s không phải là một công ty ẩm thực đơn thuần. Thực tế, phần lớn lợi nhuận lâu dài và bền vững của họ đến từ bất động sản.
Câu chuyện bắt đầu từ chiến lược chọn vị trí cửa hàng. Giả sử có ba vị trí trên cùng một con đường: số 1, số 2 và số 3. Người thường sẽ chọn vị trí số 1 hay số 2 – nơi có lưu lượng người đi lại đông đúc. Nhưng McDonald’s thường chọn số 3, thậm chí là vị trí ít ai nghĩ tới. Tại sao? Bởi sau đó, McDonald’s dùng một công ty con để mua toàn bộ các bất động sản xung quanh. Cửa hàng burger chỉ là cái cớ để chiếm lĩnh địa thế, còn bất động sản mới là “mỏ vàng” thực sự.
Điều này giải thích tại sao McDonald’s có thể duy trì sức mạnh lâu dài bất chấp sự cạnh tranh gay gắt trong ngành fast food. Một thương hiệu đồ ăn nhanh mới có thể nổi lên, nhưng không ai có thể dễ dàng tái tạo chiến lược bất động sản mà McDonald’s đã âm thầm xây dựng trong nhiều thập kỷ. Burger là mô hình hiển thị, bất động sản mới là mô hình ẩn.
Dell – Máy tính chỉ là cái cớ, Forex và vốn lưu động mới là lợi nhuận
Trong thời gian đó, Dell dùng số tiền ứng trước của khách hàng để đầu tư vào Forex – thị trường ngoại hối. Michael Dell vốn nổi tiếng là người chơi Forex xuất sắc. Chỉ cần vài ngày trễ trong giao hàng, ông đã có thể xoay vòng vốn, kiếm lợi nhuận từ thị trường tiền tệ toàn cầu.
Chưa dừng lại ở đó, Dell còn áp dụng một chiến lược khác: không xây dựng nhà máy sản xuất linh kiện. Thay vào đó, Dell buộc các nhà cung cấp linh kiện phải giao hàng đến kho và chỉ được thanh toán khi sản phẩm đã bán ra. Điều này có nghĩa Dell chiếm dụng vốn của nhà cung cấp. Vậy là, Dell vừa lấy vốn từ khách hàng, vừa lấy vốn từ đối tác – trong khi bản thân không cần bỏ ra nhiều tiền mặt.
Khi nhìn vào Dell, người ngoài thấy một công ty bán máy tính. Nhưng mô hình ẩn thực sự là tận dụng dòng tiền và đầu tư tài chính. Máy tính chỉ là bề ngoài, tài chính mới là cốt lõi.
7-Eleven – Siêu thị tiện lợi chỉ là vỏ bọc, logistics mới là mỏ vàng
Thay vì để nhà cung cấp tự phân phối đến từng cửa hàng, 7-Eleven buộc tất cả phải đưa hàng đến một kho trung chuyển. Từ đó, 7-Eleven chịu trách nhiệm vận chuyển đến từng điểm bán lẻ. Nhờ đó, họ thu thêm phí kho bãi và phí vận chuyển. Đối với một hệ thống có hàng chục nghìn cửa hàng trên thế giới, khoản phí này cộng lại thành một con số khổng lồ.
Điều đáng nói là mô hình logistics này không chỉ mang lại doanh thu phụ, mà còn giúp 7-Eleven kiểm soát chặt chẽ chuỗi cung ứng, duy trì chất lượng và tốc độ. Bề ngoài, 7-Eleven là chuỗi siêu thị tiện lợi. Thực tế, họ là một tập đoàn logistics tinh vi.
Công ty xây dựng Trung Quốc – Xây dựng chỉ là bình phong, xuất khẩu lao động mới là lợi nhuận
Trung Quốc là đất nước có hơn một tỷ dân, trong đó hàng trăm triệu người lao động nghèo mong muốn tìm cơ hội làm việc ở nước ngoài. Các công ty xây dựng đã tận dụng nhu cầu này. Họ đưa công nhân ra nước ngoài làm việc cho các dự án và thu phí từ chính người lao động. Thậm chí, họ còn xây dựng các khu vực sinh hoạt riêng cho công nhân và kinh doanh dịch vụ trên chính cộng đồng này.
Kết quả là, công ty kiếm tiền không chỉ từ dự án xây dựng, mà còn từ việc khai thác nhu cầu đi lao động nước ngoài. Đây chính là mô hình kinh doanh ẩn – biến xây dựng thành bình phong, xuất khẩu lao động mới là nguồn lợi nhuận khổng lồ.
Tesla – Không chỉ bán xe, mà bán cả tương lai
Cuối cùng, hãy nói về Tesla – cái tên gắn liền với Elon Musk. Nhiều người nghĩ Tesla kiếm tiền nhờ bán xe điện. Nhưng đó chỉ là một phần nhỏ trong bức tranh toàn cảnh. Elon Musk đã xây dựng một hệ sinh thái phức hợp, nơi mỗi sản phẩm và dịch vụ đều mở ra một dòng tiền mới.
Đầu tiên, đúng là Tesla bán xe. Nhưng chiếc xe chỉ là cánh cửa để đưa khách hàng vào hệ sinh thái. Từ đó, Tesla bắt đầu mở rộng. Thứ nhất, họ bán tín chỉ carbon. Các hãng xe xăng phải mua giấy phép xanh để tránh bị phạt vì khí thải. Năm 2022, Tesla thu hơn 1,7 tỷ đô chỉ từ việc bán “không khí”.
Thứ hai, Tesla bán phần mềm nâng cấp. Bạn muốn xe chạy nhanh hơn hay có tính năng tự lái? Chỉ cần trả thêm vài ngàn đô, và Tesla cập nhật từ xa qua internet. Chi phí gần như bằng không, lợi nhuận gần như 100%.
Thứ ba, Tesla đầu tư mạnh vào năng lượng tái tạo: pin Powerwall, Megapack và tấm pin mặt trời. Đây không chỉ là kinh doanh phụ, mà là bước đi để biến Tesla thành một tập đoàn năng lượng toàn cầu, không kém gì những gã khổng lồ dầu khí.
Thứ tư, Tesla bán bảo hiểm xe. Nhờ dữ liệu thu thập từ hàng triệu xe trên đường, Tesla có thể định giá bảo hiểm chính xác hơn bất kỳ công ty nào khác. Điều này tạo ra một nguồn thu ổn định và lâu dài.
Như vậy, Tesla không bán một chiếc xe, mà bán cả một tương lai trọn gói – một hệ sinh thái khép kín, nơi mỗi ngóc ngách đều có thể tạo ra lợi nhuận.
Bài học chung từ các mô hình kinh doanh ẩn
Khi nhìn lại, có thể thấy điểm chung của những gã khổng lồ này là:
Bề ngoài khác với bản chất: McDonald’s không phải fast food, mà là bất động sản. Dell không chỉ là máy tính, mà là tài chính. 7-Eleven không chỉ là siêu thị, mà là logistics. Công ty xây dựng Trung Quốc không chỉ là nhà thầu, mà là xuất khẩu lao động. Tesla không chỉ là xe điện, mà là hệ sinh thái năng lượng.
Tận dụng đòn bẩy dòng tiền: Dell lấy vốn từ khách hàng và nhà cung cấp; Tesla tạo lợi nhuận gần như tuyệt đối từ phần mềm.
Xây dựng hệ sinh thái bền vững: thay vì phụ thuộc vào một nguồn doanh thu duy nhất, họ mở ra nhiều dòng tiền bổ sung.
Ẩn mình trước đối thủ: chính vì đối thủ chỉ thấy bề nổi, các công ty này mới có thể duy trì lợi thế lâu dài.
Ứng dụng cho doanh nghiệp
Với doanh nghiệp Việt Nam, bài học quan trọng nhất là đừng chỉ dừng lại ở việc bán sản phẩm trực diện. Một nhà máy có thể không chỉ kiếm tiền từ sản phẩm chính, mà còn từ dịch vụ hậu mãi, bảo trì, logistics, dữ liệu khách hàng, hoặc thậm chí từ bất động sản liên quan. Một startup công nghệ không chỉ bán phần mềm, mà còn có thể kiếm lợi từ dữ liệu người dùng, giải pháp tích hợp, hoặc mô hình đăng ký dài hạn.
Điều cốt lõi là phải tìm ra “ẩn số” phía sau – thứ mà khách hàng không nhìn thấy, nhưng mang lại giá trị lớn hơn nhiều. Khi làm được điều này, doanh nghiệp mới có thể nâng tầm và thoát khỏi bẫy cạnh tranh giá rẻ.
Kết luận
Trong kinh doanh, những gì người ta thấy chỉ là bề mặt. Những gì mang lại lợi nhuận bền vững thường nằm ở phía sau, âm thầm nhưng quyết định. McDonald’s, Dell, 7-Eleven, công ty xây dựng Trung Quốc và Tesla đều chứng minh một chân lý: muốn thành công lớn, hãy xây dựng mô hình kinh doanh ẩn.
Bài học dành cho mỗi doanh nhân là: đừng chỉ nghĩ đến việc bán cái bạn có. Hãy nghĩ đến việc tạo ra một cấu trúc giá trị ẩn sau sản phẩm. Khi đó, bạn không chỉ bán một món hàng, mà đang bán cả một tương lai. Và chính tương lai đó mới là thứ đưa bạn đến đẳng cấp của những gã khổng lồ toàn cầu.
