Trong đời sống chính trị, quân sự và văn hóa của loài người, những sự kiện tập thể luôn có một vị trí đặc biệt. Từ xa xưa, con người đã biết dùng các hình thức nghi lễ, hội họp hay diễu hành để khẳng định sức mạnh, củng cố tinh thần cộng đồng và truyền tải thông điệp tới những người khác. Ở cấp độ bộ tộc, đó có thể là một nghi lễ tôn giáo với sự tham gia của toàn dân làng. Ở cấp độ quốc gia, đó có thể là một cuộc duyệt binh rầm rộ với hàng chục nghìn binh sĩ, hàng trăm khí tài hiện đại diễu qua lễ đài. Trong thời hiện đại, cùng với sự phát triển của xã hội, các hình thức này ngày càng đa dạng, vừa mang tính chính trị – quân sự, vừa mang tính văn hóa – xã hội, đáp ứng nhiều mục đích khác nhau.
Bài viết này sẽ phân tích những hình thức tiêu biểu như duyệt binh, diễu binh, mít tinh, diễu hành, lễ chào cờ, hội thao quân sự, biểu tình và các loại lễ hội. Qua đó, ta sẽ thấy được sự phong phú trong cách con người tổ chức các sự kiện tập thể, sự khác biệt về mục đích và hình thức, đồng thời lý giải vì sao những hoạt động này vẫn giữ vai trò quan trọng trong thế kỷ XXI.
I. Duyệt binh – Nghi lễ quân sự trang trọng
Duyệt binh là một trong những nghi lễ quân sự lâu đời nhất, xuất phát từ nhu cầu kiểm tra quân đội của các vị vua chúa. Từ thời Hy Lạp, La Mã cổ đại, các binh sĩ đã được xếp hàng ngay ngắn để chỉ huy đi qua quan sát, vừa là cách rèn luyện kỷ luật, vừa là dịp để lãnh đạo nắm tình hình quân đội. Về bản chất, duyệt binh là việc người lãnh đạo cấp cao, thường là nguyên thủ quốc gia hoặc tổng tư lệnh quân đội, trực tiếp kiểm tra đội ngũ, vũ khí và trang bị.
Trong một buổi duyệt binh, quân đội được xếp thành đội hình nghiêm chỉnh. Các đơn vị theo thứ tự lần lượt đi qua lễ đài hoặc đứng nghiêm để lãnh đạo đi xe duyệt qua. Sĩ quan chỉ huy báo cáo tình hình, nhạc quân hành vang lên, cờ xí tung bay. Từng bước chân đều phải đều tăm tắp, phản ánh kỷ luật thép của quân đội. Đằng sau sự nghiêm trang đó là mục đích chính trị rõ ràng: củng cố uy quyền của nhà nước, khẳng định sức mạnh quân sự và gửi thông điệp sẵn sàng chiến đấu.
Trong lịch sử hiện đại, nhiều quốc gia coi duyệt binh là nghi thức bắt buộc trong những dịp trọng đại. Liên Xô cũ từng nổi tiếng với những cuộc duyệt binh tại Quảng trường Đỏ, nơi hàng nghìn binh sĩ, xe tăng và tên lửa liên lục địa xuất hiện. Trung Quốc cũng thường xuyên tổ chức duyệt binh vào các dịp kỷ niệm quốc khánh, với sự tham gia của không chỉ bộ binh mà còn cả hải quân, không quân và lực lượng hạt nhân chiến lược. Tại Pháp, lễ duyệt binh ngày Quốc khánh 14/7 trên đại lộ Champs-Élysées là một truyền thống lâu đời, được cả người dân và khách du lịch chờ đón.
Bộ trưởng Quốc phòng Nga Sergei Soigu duyệt đội hình diễu binh. (Nguồn: Rianovosti)
Ở Việt Nam, duyệt binh từng được tổ chức vào nhiều thời điểm quan trọng, tiêu biểu là ngày 2/9/1945 tại Quảng trường Ba Đình. Chủ tịch Hồ Chí Minh sau khi đọc Tuyên ngôn Độc lập đã chứng kiến đội ngũ Việt Minh và lực lượng vũ trang diễu qua lễ đài. Sau này, các cuộc duyệt binh nhân dịp kỷ niệm chiến thắng Điện Biên Phủ, giải phóng miền Nam hay Quốc khánh cũng thể hiện tinh thần quyết tâm bảo vệ Tổ quốc.
Ý nghĩa của duyệt binh không chỉ nằm ở việc kiểm tra quân đội. Nó còn là thông điệp gửi tới nhân dân và thế giới rằng quốc gia ấy có một lực lượng vũ trang hùng mạnh, kỷ luật và trung thành. Đó là lời khẳng định về chủ quyền, về sức mạnh răn đe, đồng thời cũng là niềm tự hào chung của toàn dân tộc.
II. Diễu binh – Biểu dương lực lượng quân sự
Nếu duyệt binh thiên về kiểm tra và thể hiện kỷ luật quân đội, thì diễu binh lại mang tính biểu dương, trình diễn nhiều hơn. Diễu binh là hoạt động các lực lượng vũ trang đồng loạt diễu qua trước nhân dân và lãnh đạo, thường đi kèm mít tinh hoặc lễ kỷ niệm. Đây là dịp để quốc gia khoe sức mạnh quân sự, tinh thần đoàn kết và ý chí bảo vệ Tổ quốc.
Trong một cuộc diễu binh, hàng nghìn quân nhân bước đều trên đường phố, mang theo vũ khí, phương tiện, cờ hiệu. Đi cùng còn có lực lượng công an, dân quân tự vệ, thậm chí các khối quần chúng. Trên bầu trời, máy bay chiến đấu xếp đội hình bay qua, tạo nên cảnh tượng hoành tráng. Sự xuất hiện của các vũ khí hiện đại như xe tăng, tên lửa, radar không chỉ để người dân chiêm ngưỡng mà còn là cách gửi thông điệp tới đối phương: đất nước luôn sẵn sàng bảo vệ chủ quyền.
Ở Việt Nam, lễ diễu binh năm 2015 kỷ niệm 70 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2/9 đã để lại dấu ấn mạnh mẽ. Hàng vạn người tham gia, từ quân đội chính quy đến các lực lượng quần chúng, tạo nên một không khí sôi động và tự hào. Tại Liên Xô, các cuộc diễu binh ngày Chiến thắng 9/5 hàng năm là dịp để tưởng nhớ những hy sinh trong Thế chiến II và khẳng định sức mạnh quân sự hiện tại. Trung Quốc cũng có truyền thống diễu binh vào dịp Quốc khánh 1/10, với quy mô hàng chục nghìn người và hàng nghìn thiết bị quân sự.
Diễu binh vì thế mang nhiều tính trình diễn và tuyên truyền hơn duyệt binh. Nó không chỉ dành cho lãnh đạo kiểm tra mà còn để nhân dân chứng kiến và thế giới theo dõi. Thông điệp của diễu binh thường rất rõ: “Chúng tôi mạnh mẽ, chúng tôi đoàn kết, và chúng tôi sẵn sàng bảo vệ hòa bình cũng như chủ quyền quốc gia.”
III. Mít tinh – Cuộc tập hợp đông đảo quần chúng
Khác với duyệt binh hay diễu binh vốn mang tính quân sự, mít tinh là một sự kiện chính trị – xã hội có sự tham gia chủ yếu của quần chúng nhân dân. Đây là hình thức tập hợp đông người để kỷ niệm một sự kiện, phát động một phong trào, hoặc bày tỏ sự ủng hộ với một chủ trương chính trị.
Một buổi mít tinh thường diễn ra tại quảng trường, sân vận động hoặc những không gian rộng lớn. Hàng chục nghìn người có thể tập trung, mang theo cờ, biểu ngữ, băng rôn. Các lãnh đạo đọc diễn văn, nhấn mạnh ý nghĩa của sự kiện. Quần chúng hô khẩu hiệu, nghe nhạc, thưởng thức các tiết mục văn nghệ. Lễ chào cờ thường được tổ chức đầu buổi, tạo không khí trang nghiêm.
Mít tinh có lịch sử lâu đời ở nhiều quốc gia. Ở Việt Nam, mít tinh ngày 2/9/1945 tại Quảng trường Ba Đình đã đi vào lịch sử, khi hàng vạn người dân chứng kiến thời khắc khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Từ đó đến nay, các buổi mít tinh vẫn được tổ chức vào dịp Quốc khánh, Ngày Quốc tế Lao động 1/5, hoặc những sự kiện chính trị quan trọng.
Mục đích của mít tinh là giáo dục chính trị, tuyên truyền đường lối, khích lệ tinh thần quần chúng. Đây là cách để nhà nước huy động sức mạnh toàn dân, thể hiện sự đồng thuận xã hội. Nếu diễu binh chủ yếu cho thấy sức mạnh quân đội, thì mít tinh phản ánh sự đoàn kết của nhân dân.
IV. Diễu hành – Văn hoá, xã hội và nghệ thuật
Diễu hành là một khái niệm rộng hơn diễu binh, mang nhiều màu sắc văn hóa – xã hội. Nó thường là hoạt động quần chúng, không tập trung vào quân đội mà vào nghệ thuật, thể thao hay du lịch.
Trên thế giới, diễu hành đã trở thành một phần không thể thiếu của nhiều lễ hội. Carnival ở Brazil nổi tiếng với những màn diễu hành đầy màu sắc, các vũ công trong trang phục lộng lẫy, âm nhạc sôi động. Tại Mỹ, các cuộc diễu hành thường gắn với ngày lễ lớn như Lễ Tạ ơn, Ngày Độc lập, hoặc các sự kiện thể thao. Olympic cũng luôn có phần diễu hành của các đoàn vận động viên, tạo không khí trang trọng và gắn kết.
Ở Việt Nam, diễu hành cũng phổ biến trong các dịp lễ hội truyền thống hay Festival. Festival Huế thường tổ chức diễu hành áo dài, diễu hành xe hoa, nhằm tôn vinh văn hóa Việt Nam và quảng bá du lịch. Một số địa phương tổ chức diễu hành văn nghệ, diễu hành thể thao, diễu hành thuyền trên sông, tạo sự hấp dẫn cho người dân và du khách.
Khác với diễu binh, diễu hành ít tính chính trị và quân sự. Nó thiên về vui chơi, quảng bá và kết nối cộng đồng. Tuy vậy, trong một số trường hợp, diễu hành vẫn có thể mang yếu tố chính trị, chẳng hạn các đoàn xe hoa mang biểu ngữ tuyên truyền. Nhìn chung, diễu hành là sự kết hợp giữa văn hóa và xã hội, phản ánh bản sắc cộng đồng trong hình thức sinh động và dễ tiếp nhận.
V. Các hình thức khác
Ngoài ba hình thức chính là duyệt binh, diễu binh và mít tinh, cũng như diễu hành mang tính văn hóa, còn nhiều hình thức biểu dương lực lượng và nghi lễ công cộng khác đáng chú ý.
Một trong số đó là lễ chào cờ hay thượng cờ. Đây là nghi thức trang trọng, mang tính biểu tượng quốc gia. Lễ thượng cờ tại Quảng trường Ba Đình mỗi sáng và lễ hạ cờ mỗi tối đã trở thành hoạt động quen thuộc của người dân và khách du lịch. Ở trường học, cơ quan, lễ chào cờ đầu tuần cũng là cách giáo dục truyền thống và tinh thần kỷ luật.
Một hình thức khác là lễ duyệt đội ngũ, tiêu biểu là Trooping the Colour ở Anh. Đây là nghi lễ quân sự có từ thế kỷ XVII, tổ chức hằng năm để mừng sinh nhật quốc vương. Hàng nghìn binh sĩ trong quân phục truyền thống diễu qua, biểu diễn đội hình, nhạc kỵ binh vang lên. Nghi lễ này thể hiện sự gắn kết giữa quân đội và hoàng gia, đồng thời duy trì truyền thống quân sự lâu đời.
Hội thao quân sự cũng là một dạng biểu dương lực lượng, nhưng thiên về huấn luyện và kỹ năng. Các quân đội thường tổ chức hội thao bắn súng, võ thuật, lái xe, cứu hộ, thậm chí là các cuộc thi quốc tế như Army Games. Đây vừa là dịp để rèn luyện, vừa để công chúng thấy được khả năng tác chiến của quân đội.
Ở chiều ngược lại, biểu tình là một hình thức tập hợp quần chúng không do chính quyền tổ chức mà do dân tự phát. Biểu tình có thể ôn hòa, khi người dân tuần hành mang khẩu hiệu để bày tỏ quan điểm; hoặc có thể căng thẳng, dẫn đến bạo động. Trong lịch sử, nhiều phong trào lớn bắt đầu từ biểu tình, từ Cách mạng Pháp 1789 đến các cuộc xuống đường chống chiến tranh, chống phân biệt chủng tộc. Biểu tình phản ánh khát vọng dân chủ và quyền tự do ngôn luận, đồng thời là sức ép chính trị đối với nhà nước.
Cuối cùng là các lễ hội và festival quốc gia. Đây là hình thức tập hợp đông đảo quần chúng với mục đích giải trí, quảng bá văn hóa, thu hút du lịch. Festival ánh sáng Singapore, Carnival Rio, hay các lễ hội dân gian Việt Nam như hội Lim, hội Gióng đều là minh chứng cho sức sống của hình thức này. Dù không mang tính chính trị, lễ hội vẫn góp phần khẳng định bản sắc cộng đồng, tạo nên sức hấp dẫn đối với thế giới.
VI. Ý nghĩa chung và sự khác biệt
Khi so sánh các hình thức này, ta thấy có sự phân biệt rõ rệt. Duyệt binh và diễu binh thuộc về lĩnh vực quân sự, với mục đích khẳng định sức mạnh vũ trang và kỷ luật. Mít tinh và biểu tình thuộc về chính trị – xã hội, phản ánh sự ủng hộ hoặc phản kháng của quần chúng. Diễu hành, lễ hội và festival nghiêng về văn hóa, giải trí, gắn kết cộng đồng. Lễ chào cờ, Trooping the Colour hay hội thao quân sự là những nghi lễ bổ trợ, vừa giữ truyền thống vừa tạo sự trang nghiêm.
Điểm chung của tất cả các hình thức này là sự tập hợp đông đảo con người trong một không gian, với mục đích truyền tải thông điệp tập thể. Chúng đều là công cụ mạnh mẽ để khẳng định bản sắc, thể hiện sức mạnh, giáo dục truyền thống và quảng bá hình ảnh.
Tác động của chúng có thể chia thành hai hướng. Đối nội, chúng tạo niềm tin, khích lệ tinh thần và gắn kết xã hội. Đối ngoại, chúng gửi thông điệp tới bạn bè và đối thủ, rằng quốc gia có sức mạnh, có bản sắc, có đoàn kết. Trong thời đại truyền thông toàn cầu, mỗi sự kiện như vậy còn là một sản phẩm truyền thông, lan tỏa hình ảnh quốc gia ra khắp thế giới.
Kết luận
Từ duyệt binh nghiêm trang đến lễ hội Carnival đầy màu sắc, từ mít tinh đông đảo đến biểu tình sôi động, con người luôn tìm cách tập hợp nhau lại trong những hình thức lễ nghi, sự kiện công cộng. Dù mục đích có thể khác nhau – kiểm tra quân đội, khẳng định chính trị, biểu đạt dân chủ hay đơn giản là vui chơi – nhưng tất cả đều phản ánh một nhu cầu chung: khẳng định sức mạnh tập thể và bản sắc cộng đồng.
Trong thế kỷ XXI, những hình thức này không hề mất đi mà ngày càng đa dạng hơn. Công nghệ truyền thông giúp các sự kiện không chỉ diễn ra tại chỗ mà còn được hàng triệu người trên thế giới theo dõi. Một cuộc diễu binh ở Bắc Kinh, một buổi mít tinh ở Hà Nội, một lễ hội ánh sáng ở Singapore hay một cuộc biểu tình ở Paris đều nhanh chóng trở thành tin tức toàn cầu. Điều đó cho thấy giá trị bền vững của các hình thức tập hợp công cộng trong việc kết nối con người, duy trì truyền thống và khẳng định vai trò của tập thể trong đời sống xã hội hiện đại.
