Khi nhắc đến Indonesia, phần lớn sự chú ý thường dồn về người Java – nhóm dân tộc chiếm đa số và thống lĩnh chính trường quốc gia. Tuy nhiên, bên cạnh họ, vẫn còn một cộng đồng đóng vai trò quan trọng nhưng âm thầm hơn: người Sunda. Với dân số khoảng 40 triệu người, người Sunda là nhóm sắc tộc lớn thứ hai tại Indonesia, cư trú chủ yếu ở vùng Tây Java, nơi thiên nhiên xanh mát, rặng núi nhấp nhô và những cánh đồng lúa trải dài như tranh vẽ.
Không ồn ào trên chính trường, người Sunda lại nổi bật ở phương diện ngôn ngữ, âm nhạc, ẩm thực và phong cách sống nhẹ nhàng, khoan hòa. Họ là hiện thân của một nền văn hóa riêng biệt, bền bỉ tồn tại qua hàng thế kỷ, vẫn giữ được bản sắc dù bị bao quanh bởi dòng chảy hiện đại hóa nhanh chóng.
Vậy người Sunda là ai? Họ đến từ đâu, sống như thế nào, và tại sao văn hóa của họ lại mang một sức quyến rũ sâu lắng đến vậy? Hãy cùng khám phá.
Nguồn gốc và vùng đất Sunda xưa – nay
Người Sunda có nguồn gốc từ nhóm cư dân Nam Đảo (Austronesian) – cũng như phần lớn các sắc dân bản địa tại Indonesia. Họ được cho là đã định cư ở vùng Tây Java từ hàng ngàn năm trước, và sớm hình thành nên các vương quốc cổ đại mang tên chính họ như Tarumanagara (thế kỷ 4–7) và Vương quốc Sunda (thế kỷ 7–16). Đây là những nhà nước sơ kỳ từng tồn tại song song và cạnh tranh ảnh hưởng với các đế chế lớn như Srivijaya hay Majapahit.
Tâm điểm cư trú của người Sunda ngày nay là khu vực Tây Java, Banten, Jakarta, và vùng núi cao Priangan. Cảnh quan nơi đây phần lớn là đồi núi, sông ngòi và rừng rậm – điều kiện tự nhiên hình thành nên lối sống nông nghiệp và gắn bó mật thiết với thiên nhiên. Ngoài ra, người Sunda cũng có mặt tại nhiều khu vực khác trên khắp Indonesia như Sumatra, Kalimantan, và cả ở một số quốc gia lân cận nhờ các làn sóng di cư thời kỳ thuộc địa.
Tiếng Sunda – Một trong những ngôn ngữ sống động nhất Indonesia
Cùng với tiếng Java và tiếng Indonesia, tiếng Sunda là một trong những ngôn ngữ có số lượng người sử dụng nhiều nhất tại quốc gia vạn đảo. Đây là một ngôn ngữ thuộc ngữ hệ Nam Đảo, với âm điệu nhẹ nhàng, cấu trúc linh hoạt và vốn từ phong phú.
Giống như tiếng Java, tiếng Sunda cũng có hệ thống phân cấp ngôn ngữ tinh tế. Tùy thuộc vào địa vị xã hội và mối quan hệ giữa người nói và người nghe, người Sunda sử dụng các cấp độ khác nhau như ngôn ngữ thông thường, ngôn ngữ lịch sự, và ngôn ngữ trang trọng. Từ đó phản ánh một xã hội đề cao lễ nghi và sự kính trọng trong giao tiếp.
Trước thời kỳ thuộc địa, người Sunda sử dụng chữ viết cổ aksara Sunda, có nguồn gốc từ chữ Pallava của Ấn Độ. Tuy nhiên, từ thế kỷ 19 trở đi, chữ Latin dần thay thế chữ truyền thống trong giáo dục và hành chính – một hệ quả rõ ràng từ chính sách Hà Lan hóa. Dù vậy, các nỗ lực bảo tồn aksara Sunda vẫn đang được thực hiện trong giáo dục và văn hóa cộng đồng địa phương.
Văn hóa Sunda – Nhẹ nhàng, tinh tế và đậm bản sắc núi rừng
Trong khi văn hóa Java mang nét trang nghiêm và quy củ, thì văn hóa Sunda lại nổi bật bởi sự mềm mại, gần gũi và nhẹ nhàng. Người Sunda thường được miêu tả là lịch thiệp, thân thiện, yêu hòa bình và tôn trọng tự nhiên. Tinh thần ấy thấm đẫm trong từng điệu múa, cách ăn nói cho đến phong cách sống hằng ngày.
Âm nhạc và nghệ thuật biểu diễn
Biểu tượng nổi bật nhất của văn hóa Sunda là Angklung – nhạc cụ làm từ tre, tạo âm thanh khi lắc. Không chỉ là một nhạc cụ truyền thống, Angklung đã trở thành di sản văn hóa phi vật thể được UNESCO công nhận năm 2010. Ngoài ra, người Sunda còn sở hữu kho tàng nhạc gamelan Sunda, khác biệt với gamelan của người Java ở tiết tấu nhanh hơn, âm thanh nhẹ hơn.
Các điệu múa truyền thống như Jaipongan – kết hợp giữa múa dân gian, võ thuật pencak silat và nhạc pop – từng gây sốt khắp Indonesia từ thập niên 1980.
Trang phục và lễ nghi
Người Sunda mặc kebaya Sunda kết hợp với sarung (váy quấn) cho nữ, và baju kampret hoặc áo batik cho nam trong các dịp trang trọng. Khăn đội đầu iket cho nam giới là biểu tượng truyền thống gắn với giới nông dân và võ sĩ cổ truyền.
Lễ cưới Sunda thường diễn ra với nhiều nghi thức mang đậm màu sắc văn hóa, trong đó nổi bật là nghi lễ “Nincak Endog” – chú rể đạp lên quả trứng như biểu tượng của sự hy sinh và bảo vệ người vợ.
Ẩm thực Sunda – tươi mát và tinh tế
Ẩm thực Sunda không cầu kỳ nhưng đặc biệt tươi ngon. Các món ăn nổi bật như:
• Nasi liwet (cơm nấu với nước dừa, ăn kèm cá khô, trứng luộc),
• Karedok (rau sống trộn nước sốt đậu phộng),
• Sayur asem (canh chua rau củ),
• Và lalapan (rau sống ăn kèm sambal cay).
Phong cách ăn uống Sunda đề cao sự tươi mới, thanh đạm và hài hòa giữa các nguyên liệu tự nhiên, phản ánh lối sống gần gũi với thiên nhiên của người dân vùng cao Tây Java.
Tôn giáo và tín ngưỡng: Hòa hợp giữa Hồi giáo và niềm tin bản địa
Cũng như phần lớn người Indonesia, đa số người Sunda theo Hồi giáo – chủ yếu là dòng Sunni. Tuy nhiên, quá trình Hồi giáo hóa vùng Tây Java diễn ra từ từ và không ép buộc, dẫn đến một sự kết hợp hài hòa giữa đức tin Hồi giáo và tín ngưỡng bản địa truyền thống.
Người Sunda vẫn duy trì các nghi thức thờ cúng tổ tiên, lễ cảm tạ mùa màng và tín ngưỡng thiên nhiên – thờ suối, rừng, núi… Trong văn hóa dân gian, núi Tangkuban Perahu hay núi Ciremai không chỉ là địa danh địa lý mà còn là không gian linh thiêng, gắn với huyền thoại tổ tiên.
Một số cộng đồng ở vùng sâu vùng xa, đặc biệt là trong khu vực Baduy (thuộc tỉnh Banten), vẫn theo lối sống bán biệt lập và duy trì tôn giáo bản địa (agama Sunda Wiwitan) – mang đậm yếu tố vạn vật linh và tinh thần cộng sinh với tự nhiên.
Kinh tế – xã hội: Từ ruộng lúa đến đô thị hóa
Truyền thống lâu đời của người Sunda là nông nghiệp lúa nước, tận dụng hệ thống đồi núi và dòng suối tự nhiên của vùng Tây Java. Các loại cây trồng chính bao gồm lúa, đậu, sắn, cà phê, chè và rau màu. Chăn nuôi quy mô nhỏ, đánh bắt cá nội địa và nghề thủ công truyền thống như dệt, làm nhạc cụ tre cũng đóng vai trò quan trọng.
Ngày nay, quá trình đô thị hóa và hiện đại hóa diễn ra mạnh mẽ tại các thành phố như Bandung, Bogor, và Garut – trung tâm thương mại, giáo dục và du lịch của vùng đất Sunda. Người Sunda hiện diện đông đảo trong các ngành nghề như giáo dục, nghệ thuật, du lịch, dịch vụ và dần tham gia nhiều hơn vào lĩnh vực doanh nghiệp và công nghệ.
Tuy nhiên, so với người Java, người Sunda vẫn ít hiện diện trong chính trị cấp trung ương, mặc dù họ có ảnh hưởng văn hóa mạnh tại địa phương. Điều này phản ánh một truyền thống sống trầm lặng, đề cao sự ổn định và ít tranh đấu quyền lực trong văn hóa cộng đồng.
Vai trò và thách thức: Giữ bản sắc giữa làn sóng toàn cầu hóa
Trong bức tranh đa sắc tộc của Indonesia, người Sunda đóng vai trò trụ cột ở cấp vùng, đặc biệt tại Tây Java – nơi họ giữ vững bản sắc văn hóa, ngôn ngữ và đời sống tinh thần qua nhiều thế hệ. Họ là người kiến tạo văn hóa, hơn là kẻ tranh đoạt quyền lực. Và chính lối sống đó tạo nên một cộng đồng vừa kiên định vừa mềm dẻo, có sức bền văn hóa đặc biệt.
Tuy nhiên, bước vào thế kỷ 21, người Sunda đối mặt với hàng loạt thách thức hiện đại. Ngôn ngữ Sunda đang dần mai một trong giới trẻ, khi tiếng Indonesia chiếm ưu thế trong giáo dục, truyền thông và công sở. Nhiều giá trị truyền thống – từ nghi lễ, phong tục cho đến kiến trúc – đang bị thay thế bởi lối sống đô thị và văn hóa đại chúng.
Thêm vào đó, vị thế chính trị của người Sunda vẫn tương đối khiêm tốn trong bộ máy trung ương, nhất là so với người Java. Mặc dù Tây Java là tỉnh đông dân nhất cả nước, nhưng lãnh đạo quốc gia đến nay chủ yếu vẫn xuất thân từ Java hoặc các vùng khác. Điều này đặt ra câu hỏi về sự đại diện và phân bổ quyền lực trong một quốc gia đa dạng như Indonesia.
Dẫu vậy, với lợi thế về giáo dục, nghệ thuật và kinh tế địa phương, người Sunda đang dần thích nghi để khẳng định vai trò mới – không phải bằng tranh giành mà bằng sự lan tỏa mềm mại: thông qua văn hóa, du lịch, nghệ thuật và các giá trị xã hội bền vững.
Người Sunda – Âm vang dịu dàng trong bản giao hưởng Indonesia
Giữa một Indonesia sôi động, đa tầng và đầy chuyển động, người Sunda hiện lên như một giai điệu êm đềm nhưng không thể thiếu. Họ không phô trương, không thống trị chính trường, nhưng lại góp phần định hình chiều sâu văn hóa và bản sắc dân tộc thông qua ngôn ngữ, nghệ thuật, ẩm thực và lối sống giàu nhân văn.
Là cộng đồng lớn thứ hai cả nước, người Sunda đã chứng minh rằng sức mạnh văn hóa không nhất thiết phải đến từ quyền lực, mà có thể đến từ sự bền bỉ trong bản sắc, sự khéo léo trong thích nghi và khả năng gìn giữ cái “hồn” riêng của mình giữa dòng chảy hiện đại.
Trong bối cảnh toàn cầu hóa và đô thị hóa ngày càng mạnh mẽ, tương lai của người Sunda phụ thuộc không chỉ vào việc bảo vệ di sản, mà còn ở cách họ tái tạo và chia sẻ bản sắc ấy với phần còn lại của đất nước và thế giới. Giữ cho tiếng Sunda sống, tiếp sức cho nghệ thuật truyền thống, và tạo không gian để văn hóa địa phương song hành cùng phát triển hiện đại – đó không chỉ là thách thức, mà cũng là cơ hội.
Người Sunda có thể không bước đi trước ánh đèn sân khấu chính trị, nhưng họ vẫn là những người giữ lửa âm thầm cho một nền văn minh bản địa giàu sắc màu – góp phần làm nên một Indonesia đa dạng, cân bằng và đầy sức sống.
2.6.2025
