Java – hòn đảo đông dân nhất Indonesia, cũng là cái nôi của một trong những cộng đồng có ảnh hưởng sâu sắc nhất đến quốc gia vạn đảo: người Java. Chiếm khoảng 40% dân số cả nước, tương đương hơn 110 triệu người tính đến năm 2024, người Java không chỉ giữ vai trò trung tâm trong đời sống văn hóa, mà còn thống lĩnh chính trường Indonesia suốt gần một thế kỷ qua.
Dấu chân từ Đài Loan đến Java Tổ tiên người Java được cho là bắt nguồn từ nhóm Nam Đảo, di cư từ đảo Đài Loan cách đây khoảng 4.000 năm. Họ vượt biển qua Philippines, tiến vào các đảo lớn như Borneo, Sumatra và Java. Không tiêu diệt cư dân bản địa, người Nam Đảo hòa nhập, mang theo kỹ thuật trồng lúa, đánh cá, chăn nuôi và tín ngưỡng thờ tổ tiên – đặt nền móng cho văn minh Java.
Giao thoa và tiếp biến văn hóa Từ thế kỷ I, Java tham gia mạnh mẽ vào mạng lưới thương mại Ấn Độ Dương. Văn hóa Ấn Độ du nhập thông qua tôn giáo, nghệ thuật, chữ viết. Hindu giáo và Phật giáo phát triển song song, tạo nên nền tảng tinh thần của các vương quốc cổ như Mataram, Srivijaya, Majapahit. Java trở thành trung tâm quyền lực của Đông Nam Á Hải đảo.
Chuyển mình theo làn sóng Hồi giáo Đến thế kỷ XIV, Hồi giáo du nhập thông qua thương nhân Ả Rập và Ấn Độ. Khi đế chế Majapahit suy tàn, các vương quốc Hồi giáo trỗi dậy. Người Java tiếp nhận Hồi giáo theo cách riêng – kết hợp với tín ngưỡng bản địa, tạo ra hệ phái Kejawen: thờ tổ tiên, linh hồn tự nhiên, hòa trộn với giáo lý Hồi giáo.
Thuộc địa và đấu tranh Thế kỷ XVII, người Hà Lan thiết lập chế độ thuộc địa tại Java. Công ty Đông Ấn khai thác triệt để tài nguyên, áp đặt hệ thống canh tác cưỡng bức. Phân hóa giai cấp gay gắt đã dẫn đến những cuộc nổi dậy, tiêu biểu là khởi nghĩa Diponegoro (1825–1830). Dưới áp lực thuộc địa, người Java cũng bị buộc di cư đến nhiều hòn đảo khác.
Thống trị chính trường hiện đại Từ ngày Indonesia tuyên bố độc lập năm 1945 đến nay, tất cả các đời tổng thống đều là người Java – từ Sukarno, Suharto đến Joko Widodo và tổng thống đương nhiệm Prabowo Subianto. Lợi thế dân số, truyền thống chính trị, cùng mạng lưới xã hội bền chặt đã củng cố vai trò trung tâm của cộng đồng này.
Ngôn ngữ và văn hóa đặc trưng Tiếng Java là ngôn ngữ mẹ đẻ của hơn 100 triệu người. Với ba cấp độ ngôn ngữ phân biệt rõ ràng địa vị xã hội, tiếng Java không chỉ là công cụ giao tiếp mà còn là biểu tượng văn hóa. Phương ngữ miền Trung, đặc biệt ở Surakarta và Yogyakarta, được xem là hình mẫu chuẩn mực. Chữ Java cổ từng phổ biến rộng rãi nhưng dần mai một dưới thời thực dân.
Tín ngưỡng đa tầng và linh thiêng Người Java nổi bật với niềm tin tâm linh phức tạp: vừa là tín đồ Hồi giáo, vừa tin vào linh hồn núi sông, tổ tiên. Núi Merapi – một núi lửa đang hoạt động – được xem là chốn linh thiêng. Lễ cúng núi và nghi thức truyền thống diễn ra thường niên. Hệ phái Kejawen nhấn mạnh tu dưỡng nội tâm, thiền định, hòa hợp vũ trụ.
Nghệ thuật và lễ nghi Di sản văn hóa Java trải rộng từ múa cổ điển (Bedhaya, Srimpi), nhạc Gamelan đến nghệ thuật rối bóng Wayang Kulit – được UNESCO công nhận. Các nghi thức truyền thống như Slametan hay lễ Phật tại Borobudur vẫn song hành cùng đời sống hiện đại. Trang phục Batik và ẩm thực như Gudeg, Tempe, Nasi Tumpeng thể hiện tính thẩm mỹ và giá trị cộng đồng sâu sắc.
Kiến trúc và triết lý sống Kiểu nhà Joglo, đền Borobudur, quần thể Prambanan hay thánh đường Masjid Demak đều phản ánh tinh thần kiến trúc Java: hòa hợp thiên nhiên, biểu tượng tâm linh và tổ chức xã hội chặt chẽ. Dù trải qua hiện đại hóa, các công trình này vẫn hiện diện như chứng tích của một nền văn minh lâu đời.
Thách thức quyền lực trong tương lai Người Java vẫn duy trì vị thế trung tâm nhờ sự mềm mỏng, khả năng điều hòa mâu thuẫn và xây dựng liên minh. Tuy nhiên, sự trỗi dậy của các cộng đồng từ Papua, Sumatra, Sulawesi cùng tinh thần đề cao đa dạng của giới trẻ đặt ra thách thức mới. Việc chia sẻ quyền lực và thúc đẩy hòa nhập sẽ quyết định tương lai vai trò người Java trong cấu trúc quyền lực quốc gia.
Người Java – với truyền thống, bản sắc và sự khéo léo chính trị – tiếp tục là trụ cột của Indonesia, nhưng cũng cần đổi mới để giữ vững sự đồng thuận trong một đất nước đa dạng như quốc đảo này.
2.6.2025
