Khi những đoàn tàu buồm của châu Âu cập bến Tân Thế Giới vào cuối thế kỷ 15, chúng mang theo nhiều thứ – hàng hóa, thánh giá, súng đạn. Nhưng trên hết, chúng mang đến cái chết. Không phải cái chết gào thét giữa chiến trường, mà là sự hủy diệt âm thầm nhưng toàn diện: virus, vi khuẩn, nô lệ hóa và lưỡi gươm mang danh “khai hóa”.
Chỉ trong vòng chưa đầy hai thế kỷ sau chuyến hải trình năm 1492 của Christopher Columbus, từ 50 đến 100 triệu người bản địa châu Mỹ đã biến mất khỏi bản đồ nhân loại. Họ không chết vì chiến tranh đơn thuần, mà vì một loạt thảm họa đồng thời: dịch bệnh, tàn sát và cưỡng bức lao động – tất cả diễn ra dưới bàn tay của các đế quốc châu Âu.
Virus – hung thần đến trước súng
Trước năm 1492, cư dân bản địa châu Mỹ sống biệt lập với lục địa Á-Âu trong hàng chục ngàn năm. Chính sự biệt lập ấy khiến họ hoàn toàn không có miễn dịch trước các mầm bệnh phổ biến tại châu Âu như đậu mùa, sởi, cúm, ho gà và sốt phát ban.
Khi những đoàn thuyền đầu tiên cập bến, virus theo chân người da trắng âm thầm lan truyền. Năm 1519, đậu mùa bùng phát dữ dội tại đế chế Aztec – chỉ một năm sau khi Hernán Cortés đặt chân đến Mexico. Thủ đô Tenochtitlan với hơn 200.000 dân trở thành biển xác chết, và trong vòng một thập kỷ, phần lớn Trung Mỹ đã bị quét sạch.
Chưa dừng lại, đậu mùa nhanh chóng vượt qua dãy Andes, tàn sát đế chế Inca trước cả khi thực dân Tây Ban Nha kịp tấn công. Theo các tài liệu đương thời, tỷ lệ tử vong tại nhiều khu vực lên tới 90%.
Tàn sát và thôn tính bằng máu
Virus làm suy yếu – nhưng gươm giáo và bạo lực mới là thứ giáng đòn cuối cùng. Các đội quân thực dân nhỏ bé của Tây Ban Nha với số lượng chỉ vài trăm người, nhờ súng ống, ngựa và kẻ thù đã kiệt quệ vì bệnh, đã dễ dàng xóa sổ những đế chế hùng mạnh như Aztec và Inca.
Thực dân không chỉ dừng lại ở việc chinh phục – họ hủy diệt toàn bộ nền tảng xã hội bản địa. Những người kháng cự bị hành quyết công khai. Nhiều bộ tộc bị tiêu diệt toàn bộ. Các đền đài bị phá hủy, tín ngưỡng bị ép cải đạo. Một nền văn minh đã bị cướp đoạt và bôi xóa.
Nô lệ hóa – xiềng xích trên chính quê hương mình
Sau khi thôn tính thành công, người châu Âu thiết lập các hệ thống cưỡng bức lao động bản địa, tiêu biểu là Encomienda (Tây Ban Nha) và các hình thức bóc lột khác tại Bồ Đào Nha, Pháp, Anh. Người da đỏ bị biến thành nô lệ trên chính quê hương mình, bị đưa vào mỏ bạc, đồn điền mía, trại khai thác mà không có lối thoát.
Điều kiện làm việc tàn nhẫn, thiếu ăn, bệnh tật, đánh đập đã khiến hàng triệu người chết trong âm thầm. Không chỉ người lớn – cả trẻ em, phụ nữ đều không tránh khỏi số phận. Gia đình tan vỡ, cộng đồng tan rã, văn hóa bản địa rơi vào lãng quên.
Khi số lượng người bản địa giảm mạnh, thực dân bắt đầu nhập khẩu nô lệ từ châu Phi để tiếp tục mô hình bóc lột, chính thức mở ra tam giác nô lệ Đại Tây Dương tàn khốc.
Một nền văn minh bị xóa khỏi ký ức
Không chỉ là mất mát về sinh mạng – đó là sự hủy diệt của cả một hệ sinh thái văn hóa, tôn giáo, tri thức bản địa. Hàng ngàn ngôn ngữ, nghi lễ, thần thoại, phương thuốc cổ truyền – tất cả bị vùi lấp bởi cái gọi là "sứ mệnh văn minh".
Ngày nay, dù vẫn còn hàng triệu người tự nhận là hậu duệ người da đỏ tại châu Mỹ, phần lớn trong số họ sống trong nghèo đói, phân biệt đối xử, và bị gạt ra bên lề lịch sử.
Lời cảnh tỉnh cho thế kỷ XXI
Lịch sử thường được viết bởi kẻ chiến thắng. Nhưng chúng ta có trách nhiệm nhìn lại và gọi tên đúng bản chất của sự thật. Cuộc “khám phá châu Mỹ” không phải là huyền thoại vinh quang – mà là cuộc diệt chủng nhân danh văn minh, là thảm họa nhân đạo chưa từng có.
Hà Nội 9/6/2025
