Một buổi chiều ở Bangkok, tôi ghé thăm MOCA – Bảo tàng Nghệ thuật Đương đại Thái Lan (Museum of Contemporary Art). Nằm trên đường Vibhavadi Rangsit, MOCA là nơi trưng bày hàng trăm tác phẩm nghệ thuật hiện đại và truyền thống của Thái Lan. Không chỉ là nơi để chiêm ngưỡng cái đẹp, MOCA còn là cánh cửa mở ra chiều sâu lịch sử, văn hóa và tâm hồn của cả một khu vực – trong đó có Đông Nam Á.
Ở tầng trưng bày văn hóa dân gian và nghệ thuật truyền thống, tôi bắt gặp một khu vực nói về Suvarnabhumi – vùng đất được cho là "vàng ròng" của Đông Nam Á thời cổ đại. Những dòng giới thiệu, những hình ảnh mô phỏng những con thuyền buôn từ Ấn Độ và những tượng thần Hindu giáo khiến tôi như bị hút vào một hành trình truy dấu quá khứ. Và rồi tôi nhận ra một điều: gần như toàn bộ nền tảng văn hóa cổ đại của Đông Nam Á đều mang dấu ấn đậm nét từ Ấn Độ.
Từ khoảng 3000 năm trước, các thương nhân, học giả và sứ giả Ấn Độ đã vượt qua Ấn Độ Dương để đến với vùng đất nay là Thái Lan, Campuchia, Indonesia, Myanmar, Lào và Việt Nam. Nhưng thứ họ mang theo không chỉ là hàng hóa – mà là cả văn minh. Họ đem đến chữ viết, triết lý sống, tôn giáo, nghệ thuật và cả hệ thống cai trị.
Nhiều sử thi Ấn Độ như Ramayana và Mahabharata đã không chỉ du nhập, mà còn được tái sinh dưới nhiều hình thức sống động: Ở Thái Lan, Ramayana trở thành Ramakien, được kể lại qua múa mặt nạ Khon. Ở Campuchia, điệu múa Apsara mang đậm nét thần thoại Hindu giáo. Ở Bali, Indonesia, các vở kịch kể lại trận chiến giữa các vị thần và quỷ dữ vẫn được biểu diễn trong các đền chùa cho đến ngày nay.
Ảnh hưởng Ấn Độ không chỉ dừng lại ở nghệ thuật biểu diễn. Kiến trúc đền tháp, điêu khắc đá, hình tượng thần linh – tất cả đều phảng phất bóng dáng của Hindu giáo và sau này là Phật giáo Ấn Độ. Các đền Angkor Wat (Campuchia), Borobudur (Indonesia), hay các tháp Chăm (Việt Nam) đều có nguồn gốc cảm hứng từ các nguyên mẫu Ấn Độ.
Ngay cả hệ thống trị quốc của các vương triều cổ Đông Nam Á cũng học theo mô hình "cakravartin" – tức là vị vua lý tưởng trong triết học Ấn Độ. Họ dùng chữ Phạn, tổ chức xã hội theo đẳng cấp, và lấy đạo đức – công lý làm nền tảng.
Điều thú vị là văn hóa Ấn Độ không hề áp đặt, mà như nước thấm vào đất – mềm mại, sâu sắc và bền bỉ. Mỗi dân tộc Đông Nam Á tiếp nhận và biến hóa theo cách riêng: Campuchia uy nghiêm, Thái Lan duy mỹ, Bali huyền bí, Việt Nam tinh tế. Nhưng dù đi theo hướng nào, cũng không thể phủ nhận một điều: văn hóa Ấn Độ chính là gốc rễ định hình nên hồn cốt của Đông Nam Á cổ đại.
Bangkok 5.3.2025
