Trong một căn hộ nhỏ ở Hà Nội, bữa cơm tối vừa dọn ra, người cha nhanh chóng mở điện thoại để trả lời những tin nhắn công việc còn dang dở. Người mẹ cầm máy lướt mạng xã hội, cập nhật trạng thái bạn bè. Đứa con ngồi cạnh, thay vì kể chuyện ở trường, lại vùi đầu vào YouTube. Ba người cùng hiện diện trong một căn phòng, nhưng mỗi người lại bị cuốn vào một thế giới riêng.
Câu chuyện ấy không chỉ quen thuộc ở Việt Nam mà còn xuất hiện ở nhiều nơi trên thế giới. Từ New York đến Tokyo, từ Paris đến Jakarta, bữa tối gia đình đang dần bị chia cắt bởi ánh sáng xanh từ những thiết bị điện tử. Con người ngày càng kết nối nhiều hơn với hàng trăm người trên mạng, nhưng lại lạc lõng ngay trong chính ngôi nhà của mình.
Người Đan Mạch – vốn nổi tiếng là một trong những dân tộc hạnh phúc nhất thế giới – lại có một giải pháp tưởng như giản đơn nhưng đầy hiệu quả: “giờ không thiết bị điện tử”. Với họ, đây không chỉ là khoảnh khắc tắt màn hình, mà là một phần trong triết lý Hygge, nghệ thuật tận hưởng những niềm vui nhỏ bé và ấm áp trong cuộc sống hàng ngày.
Hygge – triết lý sống và nền tảng của sự gắn kết
Hygge là một từ khó dịch trọn vẹn sang tiếng Việt. Người ta thường giải thích rằng đó là cảm giác ấm áp, bình yên và dễ chịu khi được ở cùng những người thân trong một không gian thân mật. Hygge không phải là khái niệm xa vời, mà là một phần của đời sống thường nhật ở Đan Mạch.
Trong bối cảnh mùa đông dài và lạnh giá, chỉ có vài giờ ánh sáng mặt trời mỗi ngày, người dân xứ Bắc Âu này tìm cách biến ngôi nhà thành một tổ ấm thực sự. Ánh nến, tách trà nóng, tấm chăn len, tiếng cười trò chuyện – tất cả đều là thành tố tạo nên Hygge. Chính từ lối sống này, người Đan Mạch đã học cách duy trì sự gắn kết gia đình bất chấp sự khắc nghiệt của tự nhiên.
Với họ, “giờ không thiết bị điện tử” chính là một nghi thức của Hygge. Bằng việc tạm thời gác lại điện thoại, tivi hay máy tính bảng, gia đình có thể dành trọn sự hiện diện cho nhau. Khoảnh khắc ấy tưởng chừng nhỏ bé, nhưng lại là sợi dây giữ cho ngôi nhà luôn ấm áp.
Khi công nghệ làm phai nhạt đối thoại
Các nghiên cứu quốc tế cho thấy mức độ gắn bó của con người với màn hình đang ở mức báo động. Theo UNICEF, trẻ em từ 8 đến 12 tuổi dành trung bình hơn 4 giờ mỗi ngày trước thiết bị, còn thanh thiếu niên từ 13 đến 18 tuổi có thể lên đến 7 hoặc 9 giờ. Người trưởng thành cũng không thoát khỏi vòng xoáy đó. Nhiều khảo sát chỉ ra rằng ba trong số năm người châu Âu kiểm tra điện thoại ngay khi vừa thức giấc, và gần 40% mang thiết bị vào giường ngủ.
Hệ quả dễ thấy nhất là giấc ngủ bị rối loạn, tâm lý thường xuyên căng thẳng và các mối quan hệ xã hội trở nên hời hợt. Tại gia đình, khoảng cách vô hình ngày một lớn. Bữa cơm vốn là dịp để trò chuyện, nhưng giờ đây lại biến thành bữa ăn trong im lặng, mỗi người chỉ chăm chú vào màn hình riêng. Các nhà tâm lý gọi đó là “khoảng cách công nghệ”.
Giáo sư Sherry Turkle của MIT, trong cuốn Reclaiming Conversation, từng cảnh báo rằng con người đang đánh mất nghệ thuật trò chuyện trực tiếp vì đã quá quen giao tiếp qua phím bấm. Sự đồng cảm, vốn được nuôi dưỡng qua ánh mắt và giọng nói, đang đứng trước nguy cơ bị thay thế bởi những biểu tượng cảm xúc vô tri.
Công nghệ dĩ nhiên không phải kẻ thù. Nó mang lại nhiều lợi ích: cho phép làm việc từ xa, mở rộng cơ hội học tập, kết nối toàn cầu. Nhưng khi công cụ biến thành ông chủ, con người dễ đánh mất sự cân bằng. Chính lúc này, việc đặt ra những khoảng thời gian “không thiết bị điện tử” trở thành một giải pháp mang tính khoa học để khôi phục mối quan hệ xã hội cũng như sự bình an trong tâm trí.
Người Đan Mạch duy trì “giờ không thiết bị” như thế nào?
Trong nhiều gia đình ở Copenhagen hay Aarhus, sau 18 giờ tối, tivi thường được tắt. Điện thoại được đặt vào một chiếc hộp nhỏ gần cửa. Trẻ em hiểu rằng giờ ăn tối là thời gian dành cho gia đình. Nếu có chuông reo, chúng sẽ để yên. Bữa ăn vì thế không chỉ là chuyện ăn uống, mà là dịp trò chuyện, chia sẻ, lắng nghe.
Một bà mẹ được phỏng vấn trên tờ Politiken cho biết: “Chúng tôi không ép buộc hay cấm đoán. Nhưng khi bữa tối bắt đầu, cả nhà đều hiểu rằng đây là thời gian chung. Mọi thông báo trên mạng đều có thể chờ.”
Sau bữa ăn, những hoạt động thay thế diễn ra một cách tự nhiên. Gia đình có thể cùng nhau chơi boardgame, đọc sách, thắp nến và uống trà, hoặc làm những công việc thủ công nhỏ như đan len, làm bánh. Không quan trọng họ làm gì, điều quan trọng là làm cùng nhau. Chính sự cùng hiện diện đó mới tạo nên giá trị của “giờ không thiết bị điện tử”.
Gia đình Hansen ở ngoại ô Aarhus là một minh chứng. Họ đã duy trì thói quen này suốt 5 năm. Mỗi tối thứ Tư, cả nhà dành hai tiếng đồng hồ để cùng nhau làm một việc chung. Ông bố Mikkel kể với Đài truyền hình Đan Mạch DR rằng ban đầu, bọn trẻ phản ứng dữ dội, liên tục đòi xem tivi. Nhưng dần dần, chúng lại háo hức chờ đợi buổi tối ấy, vì đó là lúc chúng được cha mẹ lắng nghe và cùng tham gia những trò chơi thú vị.
Bài học cho Việt Nam và thế giới
Ở Việt Nam, hình ảnh những đứa trẻ vừa ăn vừa xem YouTube đã không còn xa lạ. Theo Viện Nghiên cứu Thanh thiếu niên, trẻ em Việt Nam bắt đầu tiếp xúc với smartphone từ năm 9 tuổi, sớm hơn nhiều so với thế hệ trước. Cha mẹ cũng ít gương mẫu hơn, khi vẫn cầm điện thoại trong lúc ăn uống hoặc chơi với con. Điều đó khiến mối quan hệ gia đình ngày càng thiếu đối thoại trực tiếp.
Nếu so sánh với các nền văn hoá khác, có thể thấy sự tương đồng thú vị. Nhật Bản có khái niệm ichigo ichie, tức là “mỗi khoảnh khắc chỉ xảy ra một lần”, nhắc nhở con người trân trọng sự hiện diện. Thụy Điển thì đề cao triết lý Lagom, tức là sự vừa đủ, cân bằng giữa công việc, công nghệ và đời sống riêng. Còn Đan Mạch lấy Hygge làm trung tâm, coi giờ không thiết bị điện tử như một biểu hiện cụ thể để giữ gìn sự gắn kết.
Các chuyên gia cho rằng việc áp dụng mô hình này ở Việt Nam hoàn toàn khả thi. Một gia đình có thể bắt đầu bằng cách chọn một buổi tối trong tuần để tắt toàn bộ thiết bị, đặt một chiếc hộp nhỏ trong phòng khách để cất điện thoại, thay thế bằng những hoạt động giản dị như nấu ăn cùng nhau, đi dạo quanh khu phố, hay kể chuyện cho con trẻ. Khi thói quen được duy trì, hiệu quả sẽ thể hiện rõ: sự gắn kết gia đình tăng lên, áp lực từ công việc và mạng xã hội giảm xuống, giấc ngủ được cải thiện, và trẻ em học được cách trân trọng những giá trị ngoài màn hình.
Tắt màn hình để bật ánh sáng trong tim
Trong thời đại công nghệ len lỏi vào từng ngóc ngách cuộc sống, việc tạm rời xa thiết bị nghe có vẻ khó khăn. Nhưng chính những người Đan Mạch đã chứng minh rằng, chỉ cần một chút quyết tâm, “giờ không thiết bị điện tử” có thể trở thành chìa khoá gìn giữ sự hạnh phúc gia đình.
Hygge không chỉ là ánh nến lung linh, tách trà nóng hay chiếc bánh quế thơm lừng, mà còn là những khoảnh khắc ta hiện diện trọn vẹn bên nhau. Khi màn hình tắt đi, ánh sáng từ ánh mắt, nụ cười và câu chuyện đời thường sẽ sáng lên, sưởi ấm cả một mái ấm.
Có lẽ, điều chúng ta cần nhất trong nhịp sống hối hả này không phải là chiếc điện thoại đời mới, mà là những phút giây không bị bất cứ thiết bị nào chen ngang. Hạnh phúc, suy cho cùng, vẫn nằm ở bàn tay nắm lấy bàn tay, ở những trái tim cùng chung một nhịp đập.
