Trong những năm gần đây, một hiện tượng đáng báo động đã xuất hiện tại nhiều quốc gia phát triển như Nhật Bản, Hàn Quốc và Trung Quốc: giới trẻ ngày càng mất động lực làm việc, không muốn kết hôn, không muốn sinh con, thậm chí chọn cách “nằm thẳng” – một khái niệm mô tả lối sống từ bỏ nỗ lực vươn lên, từ chối cạnh tranh và chấp nhận cuộc sống ở mức tối thiểu.
Điều gì đang xảy ra với thế hệ trẻ tại các nền kinh tế lớn?
SỰ PHÁT TRIỂN KINH TẾ KHÔNG ĐỒNG NGHĨA VỚI ĐỜI SỐNG TỐT HƠN
Thông thường, khi một quốc gia phát triển, đời sống người dân cũng được cải thiện. Tuy nhiên, nghịch lý lại xuất hiện tại nhiều nền kinh tế lớn: dù GDP tăng trưởng, cuộc sống của người dân ngày càng khó khăn.
Tại Nhật Bản, tỷ lệ người trẻ thất nghiệp hoặc làm việc với mức lương thấp ngày càng tăng. Chi phí sinh hoạt đắt đỏ, giá nhà đất cao ngất ngưởng khiến nhiều người không đủ khả năng mua nhà hay lập gia đình. Câu chuyện tương tự cũng xảy ra ở Hàn Quốc và Trung Quốc, nơi thế hệ trẻ phải đối mặt với tình trạng “già trước khi giàu” – dân số già hóa nhanh chóng trong khi người trẻ lại mất đi động lực phát triển.
Ở Trung Quốc, làn sóng "躺平" (nằm thẳng) lan rộng, phản ánh sự vỡ mộng của nhiều người trẻ trước áp lực kinh tế. Bộ phim mới ra mắt về thất nghiệp ở độ tuổi 40-50 tại Thượng Hải đã phản ánh chân thực tình trạng này.
CÂU CHUYỆN CỦA NGƯỜI BẠN TRUNG QUỐC: KHI MỌI THỨ ĐỀU TRỞ THÀNH DỊCH VỤ
Một người bạn thân của tôi ở Trung Quốc đã chia sẻ câu chuyện của chính gia đình ông. Con gái ông sinh con ở Trung Quốc, và chi phí cho một lần sinh nở không còn đơn giản như trước. Ngày xưa, việc sinh con có thể diễn ra tại bệnh viện với chi phí hợp lý, nhưng ngày nay, để có một ca sinh trọn vẹn với đầy đủ dịch vụ đi kèm, gia đình phải chi ra vài trăm triệu đồng.
Đặc biệt, sau khi sinh, sản phụ thường phải ở lại bệnh viện cả tháng để được chăm sóc sức khỏe, hưởng các dịch vụ phục hồi cao cấp. Việc này không phải là lựa chọn mà gần như trở thành tiêu chuẩn, bởi ai cũng lo sợ nếu không sử dụng dịch vụ này thì sẽ không đảm bảo sức khỏe cho mẹ và bé.
Khi đứa trẻ lớn lên, chi phí nuôi dạy con lại càng trở thành gánh nặng. Ở Trung Quốc hiện nay, nếu bố mẹ đi làm muộn, họ không thể tự đón con mà phải sử dụng dịch vụ đưa đón chuyên nghiệp. Sau giờ học, trẻ con được tập trung tại các trung tâm để được dạy thêm và chăm sóc, chờ đến khi bố mẹ tan làm mới đến đón. Tất cả những điều này đều đi kèm với chi phí cao, khiến việc nuôi một đứa trẻ trở thành một khoản đầu tư lớn.
Người bạn của tôi thở dài:
"Ở Trung Quốc bây giờ, sống không còn đơn giản như ngày xưa nữa. Mọi thứ đều trở thành một dịch vụ kinh doanh. Muốn có một cuộc sống tốt, phải có tiền. Càng nhiều tiền, cuộc sống càng đỡ vất vả. Nhưng không phải ai cũng có đủ tiền."
Những lời này phản ánh đúng thực trạng của nhiều quốc gia phát triển: khi mọi thứ đều bị thương mại hóa, người dân phải làm việc không ngừng chỉ để trả tiền cho những nhu cầu cơ bản.
LẠM PHÁT VÀ SỰ PHÂN HÓA GIÀU NGHÈO NGÀY CÀNG LỚN
Một vấn đề khác khiến đời sống người dân khó khăn hơn là lạm phát.
Tại Việt Nam, Thủ tướng Phạm Minh Chính từng tuyên bố chấp nhận lạm phát để đạt mức tăng trưởng GDP 8-10%. Đây không phải là trường hợp cá biệt. Nhiều quốc gia phát triển cũng sử dụng chính sách tài khóa mở rộng, bơm tiền vào nền kinh tế để kích thích tăng trưởng.
Tuy nhiên, khi cung tiền tăng, giá cả hàng hóa cũng leo thang. Trước đây, một mớ rau có giá 10.000 đồng, nay tăng lên 20.000 đồng. Mức lương có thể tăng, nhưng không theo kịp tốc độ lạm phát, khiến người dân ngày càng chật vật hơn.
Trong khi đó, những người giàu sở hữu bất động sản và tài sản có giá trị lại hưởng lợi từ lạm phát. Giá nhà đất tăng vọt khiến tầng lớp trung lưu và lao động ngày càng khó tiếp cận nhà ở. Phân hóa giàu nghèo ngày càng lớn, làm gia tăng sự bất mãn trong xã hội.
TƯƠNG LAI NÀO CHO THẾ HỆ TRẺ?
Nếu tình trạng này tiếp diễn, điều gì sẽ xảy ra?
Nhiều chuyên gia lo ngại rằng, nếu giới trẻ mất đi động lực làm việc và cống hiến, nền kinh tế sẽ rơi vào trạng thái trì trệ. Như Nhật Bản đã trải qua nhiều thập kỷ tăng trưởng chậm do dân số già hóa và tỷ lệ sinh giảm mạnh. Trung Quốc và Hàn Quốc có thể sẽ đi vào vết xe đổ này.
Giới trẻ không muốn lập gia đình, không muốn sinh con, xã hội sẽ đối mặt với tình trạng thiếu lao động trầm trọng trong tương lai. Các chính phủ có thể đưa ra các biện pháp kích thích, nhưng nếu không giải quyết tận gốc vấn đề – áp lực kinh tế và sự phân hóa giàu nghèo – thì tình trạng “nằm thẳng” sẽ tiếp tục lan rộng.
Sự phát triển kinh tế không đồng nghĩa với một xã hội hạnh phúc. Khi những áp lực tài chính, lạm phát và sự cạnh tranh quá khốc liệt khiến người trẻ mất đi động lực sống, thì đó chính là hồi chuông cảnh báo cho các quốc gia phát triển.
Nếu không có những chính sách điều chỉnh hợp lý, chẳng bao lâu nữa, nhiều quốc gia sẽ phải đối mặt với một thế hệ trẻ "nằm thẳng" – không muốn làm việc, không muốn lập gia đình, không còn niềm tin vào tương lai. Và đó sẽ là bài toán đau đầu không chỉ của chính phủ, mà của cả xã hội.
18.3.2025
